Thời gian vừa qua, công tác hoạt động phòng chống ô nhiễm và sự cố môi trường đã có sự quan tâm thường xuyên hơn. Tuy nhiên do sự gia tăng về mặt dân số và sự phát triển của các hoạt động sản xuất kinh doanh nên áp lực đối với công tác này có phần nhiều hơn. Ở một vài địa phương, tình trang ô nhiễm và vi phạm các quy định về quản lý chất thải (sinh hoạt và sản xuất) có dấu hiệu nghiêm trọng . Do đó, yêu cầu đặt ra bức thiết hiện nay là cần có sự thống nhất và hoàn thiện về các cc công cụ để phòng ngừa ô nhiễm, ứng phó với các sự cố môi trường có thể xảy ra.
Về mặt lý thuyết, để công tác phòng ngừa, hạn chế với ứng phó với ô nhiễm môi trường thực sự trở nên có hiệu quả thì cần có sự kết hợp chặt chẽ của các ban ngành có liên quan, cần có sự tham gia nhiệt tình của tất cả công đồng và nâng cao ý thức bảo vệ môi trường của các cá nhân, doanh nghiệp trực tiếp có các hoạt động sản xuất, kinh doanh. Lẽ dĩ nhiên, để có cơ sở hoạt động trên thực tế thì người làm công tác quản lý môi trường cần có các công cụ phù hợp. Căn cứ trên nhu cầu đó, hiện có 4 nhóm công cụ quản lý môi trường nói chung và phòng ngừa, ứng phó sự cố môi trường nói riêng, bao gồm: công cụ chính sách và luật pháp; công cụ kinh tế; công cụ kỹ thuật; công cụ giáo dục và truyền thông.
Công cụ chính sách và luật pháp được hiểu là hệ thống các văn bản của luật quốc tế, luật quốc gia, các văn bản khác dưới luật, các kế hoạch liên quan đến phòng ngừa, ứng phó sự cố môi trường, trong đó có cả kế hoạch phòng ngừa, ứng phó sự cố tràn dầu, kế hoạch phòng ngừa, ứng phó sự cố hóa chất tại cấp quốc gia, địa phương và doanh nghiệp.
Các công cụ kinh tế: Đó cụ thể là các loại thuế, phí liên quan đến phòng ngừa, ứng phó sự cố môi trường. Đây được coi là yêu cầu bắt buộc để gắn trách nhiệm đối với môi trường của các cá nhân và doanh nghiêp. Ngoài ra, một số công cụ kinh tế khác có thể được áp dụng và kể đến như giấy phép xả thải, ký quỹ môi trường, trợ cấp môi trường, đặt cọc hoàn trả,…
Các công cụ kỹ thuật: Đây thực chất là công tác quy hoạch môi trường, đánh giá môi trường, đánh giá tác động môi trường có tính chất chiến lược, đồng thời thực hiện giám sát môi trường, đề xuất các phương án để tái chế, tái sử dụng và xử lý chất thải.
Công cụ giáo dục và truyền thông môi trường: bao gồm các hoạt động giáo dục chính quy và không chính quy; các quá trình tương tác xã hội giúp cho những người có liên quan hiểu được các yếu tố môi trường then chốt, mối quan hệ phụ thuộc lẫn nhau giữa chúng và cách tác động vào các vấn đề có liên quan một cách thích hợp để giải quyết các vấn đề về môi trường.